Kilis Tanıtım Köşesi

GENEL BİLGİLER



Yüzölçümü : 1.243 km²

Nüfus : İlçe 101.818 (1985)

İlçe sayısı : Kilis (merkez), Elbeyli, Musabeyli, Polateli

Yıl boyu sıcaklık ortalaması:

Başa Dön

COĞRAFİ KONUM

Kilis ili, Güney Doğu Anadolu Bölgesi’ nde, Hatay-Maraş oluğu ile Fırat ırmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu’ nun güneybatı kısmında, Türkiye-Suriye sınırı boylarında 360 K enlemi ve 320 boylamı değerleri arasındadır. Bu konumuyla saha, Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunur.

Ortalama yüksekliğinin fazla olmadığı (680 m.) bu bu sahanın değişik kısımları arasında büyük yükselti farkları bulunmamaktadır. 1995 yılında il statüsüne kavuşan Kilis’ in sınırları, güneyden Türkiye-Suriye sınır, batı ve kuzey batıdan İslahiye, kuzey ve kuzeydoğudan Gaziantep merkez ve doğudan Oğuzeli ilçeleriyle çevrilidir.

İl Alanı 1521 km2 kadardır. İlin merkezini oluşturan Kilis, Suriye sınırı yakınında (sınıra uzaklığı 5 km.) plato kenarına tutunmuş, Antep-Halep yolunun geçtiği eski bir yerleşme yeri; bağ bahçelik; sokakları dar ve dolambaçlı bir şehirdir.

Kilis Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Güneybatı bölümünde yer alan şirin bir sınır ilimizdir. Gaziantep'e 58 km uzaklıkta olan Kilis Suriye sınırına ise 10 km uzaklıktadır. Kilis'ten geçen yol Türkiye sınırlarının ötesinde Azez' den geçtikten sonra Suriye'nin Halep şehrine ulaşır. İl merkezi doğudan batıya doğru uzanan Resul Osman dağı eteklerinde kurulu olup güneye doğru inildikçe düz arazilere inen fazla engebeli olmayan bir sahada yer almaktadır. İlin kuzeyinde yer alan ve doğudan batıya uzanan dağlar arasında kuru dereler ve birkaç küçük akarsu bulunmaktadır. Genellikle kıraç arazilerin yer aldığı bu dağların etekleri ve üst kısımlarında tarıma elverişli araziler bulunmaktadır. İlimizin güneydoğu ve sınır şeridi boylarında özelikle bağcılık ve zeytincilik çok gelişmiş ve tarıma elverişli arazilerimiz bulunmaktadır. İlimizin kırsal kesiminde yaşayan insanlar geçimini tarıma dayalı olarak sağlamaktadır. İldeki başlıca çaylar; AFRİN çayı, SUNNEP çayı, Sabun Suyu Çayı, ve Balık Suyu Çayları olup bu çayların geçtiği arazilerde sulu tarım yapılabilmektedir. Kilis ilinin %12,2 si orman ve fundalık arazi %69,3 ü tarım alanı %7,7 si çayır ve mera arazisi %10,6 sı tarım dışı araziden oluşmaktadır.

Başa Dön

İKLİM











Başa Dön

TURİZM

Binlerce yıldan beri konulup gçülen, ekilip biçilen yerlerden olan Kilis ilimiz; tarihi zenginliklere ve kültürel potansiyele sahip nadide bir sınır kentidir. Her beş altı kilometrede bir höyüğe(tümülüs) rastlanan, kültür deposu Kilis’ imizde yapılan kazılarda karşımıza deişik çağlardan ve medeniyetlerden (Asur, Fenike, Hitit, Roma, Bizans vb.) tarihi eserler ve mezarlar çıkmaktadır.

Kaleleriyle (Ravanda Kalesi, Res’ ul-Osman Kalesi), camii ve mescidleriyle (Tekye Camii, Kadı Camii, Murtaza Camii, Tekke Türbesi, Ulu Camii vb.)türbeleriyle (Şurhabil Makamı ve Zaviyesi, Tekke Türbesi, Canbolat Türbesi vb.) hamamlarıya(Hoca Hamamı, Paşa Hamamı, Eski Hamam vb.), hanları-kervansaraylarıyla, tekkeleri, çeşmeleriyle, kastelleriyle, konakları ile ve daha birçok muhtelif tarihi binalarıyla geniş tarihi ve kültürel dolu Kilis ilimiz, gelen turistlerin hayranlık duyguları cezp etmektedir.

Ravanda Kalesi :

Kale Kilis’ in 24 km. kuzeyinde bulunan Polateli ilçesine bağlı Ravanda Köyü’ nün yanındadır. Etrafı açık, ufuklara hakim bir dağın sivri tepesine kurulmuştur. Dağın eteğinden Afrin Çayı geçmektedir. Dağın tepesi oyulmak suretiyle yapılan kalenin bugün ayakta kalan kısmı, iç kalededir. Dış kale duvarlarını sadece bazı yerlerinde döküntüler ve temeller kalmıştır. İç kalenin kapı genişliği 2.20 m.’ Dir. Yüksekliği ise 3.10 m.’ dir.

Kapını solunda bulunan ancak daha sonra kaybolan kitabeden Türkçe okunuşu şöyledir:

“Eyyüb oğlu Melik-ün-Nasr Yusuf, Allah, mülkünü (yurdunu)( muhallad etsin.” Bu, büyük İslam kahramanı Eyyubi Devleti’ nin kurucusu En-Nasr Selahaddin Yusuf’ tur. Bu melik M.1236-1260 yılları arasında bölgede hükümdarlık yapmış, M.1261 yılında Moğol istilası sırasında öldürülmüştür. Yavuz Sultan Selim Suriye’ yi feth ettiği zaman M.1517 yıllarında Ravanda Halep’ e bağlıydı. Başkanlık arşivinde 146 numaralı kayıtlı Kanuni zamanında M.1527 tarihindeyani bunların Osmanlı sınırları içinde geçmesinden yaklaşık 11 sene sonra tutulan bir defterden Ravan’ nın Halep’ e bağlı bir kaza olduğu anlaşılmaktadır.



Ravanda Kalesi'nin Görünümü



ÖNEMLİ YERLER

Kilis kentinin kuzeybatısında yer alan Kuzuini (eskiden Kuzeyne) Köyü, iç ve dış kale kalıntıları, Hitit, Roma, Bizansve Araplara ait yapı kalıntılarıyla bir açık hava müzesi görünümündedir. Kilis Ulucamisi, Akcurun Camisi, Canbolat Bey Camisi, Şeyh Camisi, Şeyhler Camisi, Hindioğlu Camisi, Çalık Camisi, Cüneyde Camisi, Kadı Camisi, Mevlevihane, Şeyh Abdullah Efendi Tekkesi, Canbolat ve Şeyh Abdullah Efendi Türbeleri, Baytaz Hanı, Hoca Hamamı, Eski Hamam, Paşa Hamamı, Çukur Hamam olarak da bilinen Hasan Bey Hamamı, Tuğlu Hamamı, Kurdağa Çeşmesi, İpşir Paşa Çeşmesi, Fellah Çeşmesi, Haffaf (Kavaf) Çeşmesi ve Küçük Çarşı Çeşmesi'dir.

Başa Dön

CAMİLER

Serhat ilimiz Kilis' ten bazı tarihi camilerimiz şunlardır ;

-Tekye Camii

- Ulu Camii

- Çalık Camii

- Canbolat Paşa Tekye Camii

- Çekmeceli Camii

- Cuneyne Camii

- Hindioglu Camii

- Kadı Camii

- Kör İmam Camii

- Tek Minare Camii

- Şeyh Ahmet Camii

- Alacacami

Başa Dön

YEME - İÇME

Kilis yemekleri, zengin Türk mutfağının özelliklerini taşımakla birlikte Halep mutfağı özelliklerini de yansıtır. Ön planda yağlı, baharatlı yemekler olduğu gibi zeytinyağlı yemeklerde Kilis mutfağının vaz geçilmez unsurlarındandır. Ayrıca fırın yemekleri çeşitleri de zengindir, buna da en güzel örnek Kilis’ e has bir yemek olan Kilis Tavası gibi.

Kilis mutfağı kendisine has yemekleri ile zengin bir yapıya sahiptir. Yemeklerimiz; "günlük pişen yemekler" ve "özel günlerde yapılan yemekler" olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yemeklerimizin temelini et ve bulgur oluşturur. Bunun yanında sebze ağırlıklı yemekler de mevsimine uygun olarak yapılmaktadır.

Kilis yemekleri zengin Türk mutfağının özellikleri taşımakla birlikte Halep mutfağının özellikleri de yansıtır. Ön planda yağlı , baharatlı yemekler olduğu gibi zeytin yağlı yemeklerde Kilis mutfağının vaz geçilmez unsurlarındandır. Zeytinyağı yörede yetiştirilen yüksek kaliteli zeytinlerden elde edilir ki hemen her Kilislinin mutfağında bulunan vazgeçilmez bir besin maddesidir.

Kilis yemeklerinde damak zevki ön planda gelmektedir. Yemeklerin lezzetli ve emekli olmasına özel önem verilir. Yemeklerde , yemeğin özelliğiyle göre çeşitli baharatlar kullanılır.

Başa Dön

KASTELLER

Kilis tarihi Kastelleriyle de meşhur bir ilimizdir. Bu Kastellerden bazıları şunlardır;

Akcurun Kasteli :

Çeşme Hacı İlyas mahallesi, Hacı Benli sokaktadır. Ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.

Ayınönü Kasteli :

Molla Hamit mahallesinde bulunan bu çeşmeyi, Hacı Mehmet Bey adındaki bir hayırsever, su yolunu onartıp açtıktan sonra ölünce 1807 M.(1222H.) yılında dostları bu çeşmeyi yaptırmışlardır.

Küçük Çarşı Kasteli :

Bölük mahallesi Binbaşı sokağında hemen sol uç kısmındadır. Osmanlı mimarisinin gözde örneklerinden birsidir. 1844-1870 yılları arasında 26 yıllık zaman dilimi içinde Hacı Osman Efendi tarafaından yaptırılmıştır. Çeşme (1352 H.) 1933 M. Yılında geniş bir şekilde onartılmıştır.

Kurdağa Kasteli :

Çeşme Bölük mahallesinde Şeyh Efendi Tekkesi’ ne ve Çekmeceli Camii’ ne giden ana yolun sağındadır. 1045 H., 1635 M. Yılında Kilis Voyvodası Kurdağa tarafından yaptırılmıştır.

Eski Hamam Kasteli :

Meşetlik mahallesindedir. 970 yılında Sultan Seli Oğlu yüce Sultan Büyük Hakan Sultan Süleyman’ ın hükümdarlık günlerinde Emir Kasım Oğlu Emir Canpolat yaptırmıştır.

İspir Paşa Kasteli :

Şeh,t Sakıp mahallesi İspir Paşa Caddesi’ nin sağ üst kısmında, Hacı Cümbüş Camii’ nin karşısındadır. Çeşmeyi kapatan doğudaki duvarda kandil veya fennüs (fener) konulması için yapıldığını tahmin ettiğimiz üzeri desenli iki yuvarlak “kandillik” vardır. Çeşme (1065 H.) 1654 M. Yılında Sadrazam Mustafa İspir Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Başa Dön

KİLİS ADININ KÖKENİ

İlk kez bir Asuri tabletinde, Ki-li-zi adında bir yerden söz edilmesine göre, Kilis’ in Asurlular döneminden beri var olan olduğu anlaşılıyor. Ayrıca, Kilis’ in antik yerinin, bugün bulunduğu noktadan 12 km kadar batıda olduğu, Büyük İskender zamanında, (Şimdi Suriye sınırları içinde kalan) Ürya Nebi denilen bir kent kurulduğu veya var olan bir kente, Chrrhus adı verildiği tahmin edilmektedir.

Bu sözcük Kiris olarak okunur. “efendi” anlamındadır. Burası, bir zamanlar İskenderun Körfezin’ den, Fırat Nehri’ ne kadar uzanan Christik’ i eyaletinin merkezi idi. Bazı haritalarda bu yere de Kilis denmektedir. Bizans’ ın doğu sınırlarını gösteren , bazı haritalarda şimdiki Kilis’ in bulunduğu yerde Ciliza diye bir mekan görülmektedir. Romalılar döneminde, Ciliza siv ürmajijant denirdi. 9. yy. başlayarak gelen Müslüman Türklerin, kendi lehçelerinde düz, dümdüz anlamına gelen Kilis sözcüğünü, Kiris yerine kullanarak hazır buldukları şimdiki yerleşim merkezine verdikleri anlaşılmaktadır.

Şor Türkleri de bal dalağına, Kilis derlermiş.

Başa Dön

KİLİS TARİHİ

Kilis tarihi deyince akla ilk gelen kaynak, Evliya Çelebi’ nin seyahatnamesidir. En gerçek belge kabul edilebileceğimiz bu eserde Kilis hakkında şu bilgilere rastlıyoruz; Kilis Halep’ in batısındadır, bir kalesi vardır.( Bugün belirtilen bu kaleden en ufak bir ize rastlamıyoruz.) Kilis ve Azez sancak olup, Valide Sultan’ ın hasıdır. Yine Evliya Çelebi eserinden, şehrin dört tarafı kale şeklinde yüksek duvarlarla çevrili olduğunu yazar, bu duvarlar kerpiçten yapılmıştır.

Şehre sekiz kapıdan girilir. Bu kapılar demirli değildir. Kalenin önünde hendekler yoktur. Şehrin (5) beş mahalle, (4.660) dörbinaltıyüzaltmış evden ibaret olup, nüfusunun 24.000 olduğunu yazar. Bu bilgilerin 1648 yılında yazıldığını düşünecek olursak Kilis’ in çok eski bir yerleşim ve büyük bir şehir olduğunu rahatça söyleyebiliriz. Canbolatoğlu Camiinden övgü ile söz edilerek bunun güzellik ve ihtişamda Arabistan’ da ki benzerliklerinden geri kalmadığını yazar. Sonra diğer camilerden övgü ile söz edip Han ve hamamların özelliklerini yazar.


1920' lerde KİLİS

Kilis İ.Ö. 1460 yıllarında Halep krallığına bağlıydı. Hitit imparatorluk döneminin başlamasıyla Hitit etkisine girdi. M. Ö 356 da Makedonya'dan yola çıkan büyük İskender kuzey batıdan güney doğuya doğru bütün Anadolu topraklarını işgal ederek İskenderun körfezine dayanarak İskenderun'u kurup Kilis üzerinden mısıra doğru yoluna devam etmiştir.

M. Ö. 323 yılında İskender'in ölümüyle imparatorluk 3 general arasında paylaşıldığında Kilis ve çevresi Selefki'nin egemenliği altına girmiş ve 227 yıl Selefkiler devletinin egemenliği altında kalmıştır. Türklerin bölgeye gelişi 8. yy da başlar. Harun Reşit El-Mehdi döneminde Orta Asya'dan koparak islamiyeti kabul eden horasanlı oğuz boyları gruplar halinde Abbasilerin hizmetine girmeye başlarlar. Kentin bugün bulunduğu yerde Kilis adıyla gelişmesi Mısır-Türk kölemen devleti zamanında yani 1250 li yıllarda başlamıştır. Osmanlı devleti topraklarına yavuz sultan selim tarafından 23 Ağustos 1516 da Mercidabık köyü civarında yapılan ve aynı adla anılan savaş sonucunda katılan Kilis bu dönemde Halep eyaletine bağlı bir sancaktı. Kilis Mondros mütarekesiyle aralık 1918 de önce İngilizler daha sonrada Fransızlar tarafından işgal edilir. Bölgedeki Ermeniler Fransızlarla birleşerek Kilislilere zor günler yaşatırlar. Tüm yurtta seferberliğin başlamasıyla Kilis'te kurulan Kilis Kuva-i Milliyesi düşmanlarla kahramanca çarpışarak 6 aralım 1921 de kendi kurtuluşunu kendi kazanır ve Gaziantep e yardıma gider. Kilis 1927 yılında G.antep il olunca G.antep'e bağlı bir ilçe olmuştur.Ve 6 haziran 1995 tarihinde de il statüsüne kavuşmuştur.